موی زائد (Hirsutism) عارضه شایعی است که حدود 8 درصد از خانمها را مبتلا می کند. در مورد موی زائد گرچه اکثرا" جنبه نازیبایی آن را مطرح است ولی گاهی ممکن است پیش درآمد یک عارضه جدی مانند سرطان تخمدان و یاغده فوق کلیوی باشد که در صورت غفلت، حیات شخص را مورد تهدید قرار می دهد. عده زیادی از مبتلایان به موی زائد هم حالت بینابینی دارند یعنی نه جزو گروه کاملا" سالم هستند و نه جزو گروه خطرناک.

این دسته علاوه بر موی زائد اختلال عادت ماهانه و یا عادت ماهانه بدون تخمک گذاری داشته و در نتیجه ممکن است نازا باشند. چاقی، آکنه، استریا، آکانتوزیس نیگریکانس، اختلال چربی های خون، اختلالات عرق قلب، دیابت مقاوم به انسولین و ریزش موی مردانه از علایم دیگری است که ممکن است در این بیماران موجود باشد. پس این دسته از مبتلایان دچار بیماری هستند مانند مبتلایان به PCOS که در آنها تخمدان دارای کیست های متعدد می باشد. نمونه دیگر این گروه مبتلایان به CAH ( کنژنیتال کوشینگ و یا مبتلایان به ناراحتی های غده تیروئید هستند.

برای تشخیص این 3 گروه بیماری از هم علاوه بر معاینه فیزیکی، گرفتن تاریخچه، آزمایش رحم، بررسی وضع پستان از نظر ترشح شیر و آزمایش هورمونی، سونوگرافی و CT و گاهی لاپاراتومی تشخیصی باید صورت گیرد.

آزمایش های هورمونی شامل:
DHEA-S
17-OHProg
LH
FSH
در پرلاکتین (PROLACTIN)

در تستوسترون توتال و Free سرم، تست های تیروئیدی و قند خون می باشد.

17OHProg در کنژنیتال آدرنال هیپریلازی و DHEAS در تومورهای غده فوق کلیوی به شدت بالا می روند. میزان طبیعی رشد مو در نژادهای مختلف یکسان نیست لذا باید در هر نژادی نسبت به خود آن نژاد حد طبیعی و نرمال را تعیین و بقیه را نسبت به آن سنجید.

پس از تعیین نرمال و کنار گذاشتن افراد طبیعی حال باید دید آنها که دچار حالت غیرطبیعی هستند هیرسوت هستند یا فقط دچار هیپرتریکوز می باشند و اگر هیرسوت هستند آیا علایم ویریلیسم هم دارند یا نه؟

هیرسوت ها دچار موی زائد هستند یعنی موهای وابسته به هورمون در بدن آنها از حالت زنانه و ظریف کرکی و کمرنگی به حالت ضخیم و پررنگ و شبیه مرد در آمده است و موی کرکی تبدیل به موی ترمینال گشته است و این حالت در نقاط خاصی مانند پشت لب، چانه، طرفین صورت، گردن، سینه ها، بالای شکم، زیر شکم، اطراف ناف، نواحی تناسلی و سطح خارجی اندام های عالیه و سافله پیش می آید که این در اثر افزایش تاثیر آندروژن است.

در اینجا 50% موارد واقعا" میزان هورمون مردانه افزایش یافته است و در 50% دیگر میزان هورمون افزایش ندارد. اما گیرنده های هورمون مردانه نسبت به مقدار طبیعی هورمون بیش از حد حساس هستند و با مقدار طبیعی هورمون رشد اضافی در موها ایجاد می شود ( هیرسوت اولیه یا فامیلی) و بالاخره ممکن است بدن شخص هورمون اضافی تولید نکند ولی هورمون اضافی به شکل دارو وارد بدن گردد مانند مصرف هورمون های آنالولیک، تستوسترون، Danazol، پروژسترون و قرص های جلوگیری معمولی، بعضی داروهای فشار خون مانند متیل دوپا Aldomet و Reserpin (سرپازیل) و بالاخره فنوتیازین و Metoclopramide. سرانجام آیا موی زائد تنها علامت است و یا سایر علائم هورمونی و بالاخره ویریلیسم هم داریم؟

پر مویی یا هیرتریکوز برعکس موی زائد ربطی به هورمون و آندروژن اضافی ندارد و نقاط مخصوصی را مبتلا نمی کند بلکه در تمام بدن موهای کرکی بیشتر از معمول رشد می کند. این حالت گاهی مادرزادی است مانند سندرم Hurlers syn، و یا Trisomy 18syn Fetal Alchohol syn و یا گاهی اکتسابی است مانند پرمویی در اثر کم کاری تیروئید، پورفیری، اپیدرمولیز بولوز، Anorexia Nervosa، فقر غذایی، درماتومیوزیت، ضربه مغزی شدید و ضربه متوالی به پوست و یا علت دارویی داشته باشد مانند مصرف سیکلوسپورین، هیدروکورتیزن، مینوکسیدیل، پنی سیلامین، فنی توئین، پسورالن، استرپتومیسین و Diazoxide(Hyperstat). گرچه حداقل در 60 درصد زن های مبتلا به موی زائد میزان هورمون مردانه بالاست ولی بین میزان هورمون و درجه پرمویی ارتباط مستقیمی موجود نیست که نشانه تفاوت واکنش پیاز مو نسبت به مقدار هورمون ثابت در افراد مختلف است. منشاء افزایش آندروژن در بدن خانم های مبتلا اکثرا تخمدان است که بیشتر از حد معمول تستوسترن ترشح می کند و در موارد اندک هورمون مقصر DHEAS است که منشاء آن تقریبا" همیشه غدد فوق کلیه می باشد. تقریبا" تمام تستوسترن خون به ماده ای موسوم به SHBG کاهش یافته و تستوسترون آزاد افزایش می یابد. علائم ویریلیسم عبارتند از : آکنه، بزرگی کلیتوریس، خشونت صدا، موی زائد، افزایش میل جنسی، افزایش حجم عضلات به خصوص شانه ها، نامنظمی یا قطع عادت ماهانه، آتروفی پستان تغییر شکل زنانه بدن به شکل مردانه، عرق به شکل مردانه بدبو، طاسی موی سر.